Çökertme'den Çıktım Halil'im 'in öyküsünün Van’dan başladığını biliyor muydunuz?
Yıların meşhur türküsü olan Çökertme'den Çıktım Halil'in çıkış öyküsü Van’dan başlıyor. Çökertme türküsünün öyküsü şöyle anlatılıyor: “Sultan II. Abdülhamid, ödenmesinde güçlük çekilen borçların tasfiyesini yine kendi kanunlar dairesinde çözmek üzere Düyun-u Umumiye'nin kurulmasına razı olmuştu. Düyun-u Umumi genel borçlar anlamına gelir. Yabancı ülkelerin gelirlerimize el koyması demektir. En önemli gelir kaynağı olan tütün vergisinin tahsili için bir süre sonra Düyun-u Umumiyeye bağlı bir Tütün Rejisi kuruldu ve üreticinin tütününü Reji'ye satması şart koşuldu.
Reji köylülerden tütünü uluslararası piyasa fiyatının dörtte birine satın alıp yüksek fiyatla ihraç ediyordu. Bu şekilde olay tütün vergisine el konmasından çıkıp resmen Türkiye'nin tütün mahsulüne el koymaya dönüştü. Köylünün kendi tüketimi için bir balya tütün ayırması dahi kaçakçılık sayıldı. Reji kendi özel güvenlik örgütünü kurdu. Tütün kolcusu denen bu kişiler atının terkisinde bir balya tütünle gördükleri bir köylüyü vurma yetkisine sahiptiler. Nitekim Batı Anadolu'da ve Canik vilâyetinde sayısız köylü kolcular tarafından öldürüldü.
42 yıl süren Reji İdaresi boyunca kaçakçı, kolcu ve zabıtadan ölenlerinin sayısının 20 bin kadar olduğu ileri sürülür. 26 Şubat 1925’de Tütün Rejisi lağvedildi. 1 Mart 1925'te Tütün Rejisi Fransızlardan devletçe satın alındı ve tüm hak ve yükümlülükleri devlete devredildi. Tekel kuruldu.”
Van’dan Başlayan Halilim’in Öyküsü
“Halil, babası tarafından Van’ın Erçiş ilçesi Bozüyük köyünde yaşamaktadır. Ailenin büyükleri önce Van’dan İstanköy’e gelir ve daha sonra da Bodrum Karabağ’da Bekiroğlu Tepesine yerleşirler. Halil’in babası, Demirci Ali Usta burada bir çingene kızı ile evlenir ve Halil dünyaya gelir. Halil bir namus meselesinden dolayı kız kardeşini öldürdükten sonra kaçak gezmeye başlar. Sık sık İstanköy’e gitmektedir. Bu gidişlerinden birinde düğüne davet edilir. Düğünde iken Halil’i Rumlar ihbar eder ve yakalattırırlar. Sonuçta, Halil yedi yıl hapis yatar. Böylece Rumlarla Halil arasında bir husumet doğar. Halil, bu arada türküde “Çakır Gülsüm” olarak adlandırılan Hafize (Havse) adlı kadına ilgi duymaya başlar. Halil ilk olarak Gülsüm’ü Karakaya’daki bir düğünden zorla kaçırır. Gülsüm ve annesi, o dönemde Bodrum’um yönetiminden sorumlu Çerkes Kaymakam olarak bilinen Ömer Lütfi Bey’in evinde hizmetkarlık yapmaktadır. Türküde adı geçen İbrahim Çavuş, kolculardandır ve Çakır Gülsüm’ün ilk kocasıdır. Arkadaş olmaları sebebiyle Halil’i devamlı kollamaktadır.
Halil ikinci olarak Gülsüm’ü, Dertlinin Ali’nin Karabağ'daki evinden alarak dağa kaçırıp Yalıkavak karşısındaki Güdür’de bir in bulur ve Gülsüm’le birlikte burada yaşamaya başlar. Bu olaylara kızan kaymakam Ömer Lütfi Bey, Halil’in üzerine Selamoğlu adlı bir kişiyi gönderir. Selamoğlu Halil’i bulur fakat önceden tanıştıkları için kaymakam konusunda Halil’i uyarır. Halil uyarıları dinleyerek buradan kaçar ve Gülsüm’le birlikte Yalıkavak yakınındaki Çökertme’ye gelir. Amacı bir kayıkla adalara kaçmaktır. Rum gemicilerinden “Kosta Paho” (Kosl’lu Paho) ile anlaşır. Rumlarla aralarındaki husumetten dolayı Paho, tayfa Andon vasıtasıyla Halil’leri Çerkes Kaymakama ihbar eder. Kaymakamın emriyle denizden kol kayığı ile kolcubaşı Barka’nın Ali harekete geçer. Ayrıca Paho’nun demir atacağı karaya yakın yerde de Jandarma Komutanı Ömer Çavuş önceden pusuya yatırılır.
Halil’i adalara götürecek kayık yola çıkar. Paho, Halil’i yakalatabilmek için dalgaları bahane ederek Aspat'a gitmeyi teklif eder ve deniz durulunca adalara daha rahat geçebileceklerini söyler. Halil bu teklife inanır. Tekne, Aspat’tan Bitez koyuna gelerek Hırsız Yatağı denilen yere demir atar. Akşam olduğunda teknede içki faslı başlar. Paho, Halil ile Gülsüm’ün içkilerine “Balık Ağası” denilen bir bitkinin sersemletici zehrini koyar. Bu zehirin etkisi ile Halil ile Gülsüm uykuya dalarlar. Ömer Çavuş karada pusudadır. Paho, Halil ile Gülsüm’ü uyuttuktan sonra demir alır ve teknesini yavaş yavaş kıyıya yanaştırmaya başlar. Ömer Çavuş tam kıyıya yanaşmadan tekneye ateş edilmesi emrini verir. Kurşunların kendisine isabet edeceğinden korkan Paho tekneyi tekrar açığa alır. Tam bu sırada kolcubaşı Barka’nın Ali’de kayığı ile Paho’nun teknesini sarar. Paho, Halil’den çekindiği için onu uyandırır. Geçen zaman içerisinde Barka’nın Ali tekneye girmiştir. Halil ile Gülsüm sersemlemiş bir vaziyette güverteye çıkartılırlar. Güvertede Halil’in ayağı kayar. Barkanın Ali, Halil’i bacağından yaralar. Halil yaralı bir vaziyette Bodrum’a getirilir ve kaymakamlık binası önünde karaya çıkartılır. Halk kaymakamlık binası önünde toplanmıştır. O sırada “Kel Mülazım” adı verilen jandarma komutanı “Hükümete karşı gelenlerin sonu budur” gibilerinden konuşma yapar. Halil yaralı bir vaziyette kaymakamlık binası altında bir mahzene atılır. Yarası tımar edilmez. Burada bir süre acı içinde inler. Daha sonra Ömer Çavuş tarafından boğazına çökülerek öldürülür ve sırtındaki elbiseleriyle birlikte alelacele gömülür.”
Şarkı Sözleri
Çökertmeden çıktım da Halilim
Aman başım selamet
Çökertmeden çıktım da Halilim
Aman başım selamet
Bitez de yalısına varmadan Halilim
Aman koptu kıyamet
Bitez de yalısına varmadan Halilim
Aman koptu kıyamet
Arkadaşım İbram Çavuş
Yoldaşlara emanet
Arkadaşım İbram Çavuş
Yoldaşlara emanet
Burası da Aspat değil Halilim
Aman Bitez yalısı
Yüreğime sancı saldı
Aman kurşun yarası
Burası da Aspat değil Halilim
Aman Bitez yalısı
Yüreğime sancı saldı
Aman kurşun yarası
Gidelim gidelim Halilim
Çökertmeye varalım
Gidelim gidelim Halilim
Çökertmeye varalım
Kolcular geliyor Halilim
Nerelere kaçalım
Kolcular geliyor Halilim
Nerelere kaçalım
Teslim olmayalım Halilim
Aman kurşun saçalım
Teslim olmayalım Halilim
Aman kurşun saçalım
Burası da Aspat değil Halilim
Aman Bitez yalısı
Yüreğime ateş saldı
Aman kurşun yarası
Burası da Aspat değil Halilim
Aman Bitez yalısı
Yüreğime sancı saldı
Aman kurşun yarası