Binlerce yıl öncesine uzanan tarihiyle Van, kimlerin yurduydu? Urartulardan Osmanlı'ya, Ermenilerden Kürtlere kadar onlarca halk bu kadim şehirde iz bıraktı. Peki bugün adını duymadığımız hangi topluluklar bir zamanlar Van sokaklarında birlikte yaşıyordu? İşte detaylar…
Türkiye'nin doğusunda yer alan Van, tarih boyunca birçok medeniyetin kesişim noktası oldu. Ermenilerden Türklere, Kürtlerden Araplara kadar pek çok topluluk yüzyıllar boyunca bu topraklarda birlikte yaşadı. Doğu Anadolu’nun kadim şehirlerinden Van, yalnızca doğal güzellikleriyle değil, binlerce yılı aşkın geçmişiyle de dikkat çekiyor. Van Gölü kıyısında kurulu olan şehir, tarih boyunca çok sayıda farklı etnik topluluğa ev sahipliği yaptı. Urartu Devleti’nden Osmanlı İmparatorluğu’na, İran etkisinden Ermeni kültürüne kadar geniş bir yelpazede şekillenen Van, adeta bir medeniyetler mozaiği niteliği taşıyor.
URARTULARDAN GÜNÜMÜZE UZANAN BİR GEÇMİŞ
Arkeolojik bulgular, Van’da ilk insan yerleşiminin M.Ö. 7000’li yıllara kadar uzandığını gösteriyor. Bölge, özellikle M.Ö. 9. yüzyılda kurulan Urartu Devleti döneminde büyük bir gelişim kaydetti. Başkent Tuşpa (bugünkü Van Kalesi civarı), Urartuların en önemli siyasi ve kültürel merkezlerinden biri oldu. Van Kalesi’nde bugün hâlâ ayakta kalan yazıtlar, mezarlar ve tapınaklar bu medeniyetin izlerini günümüze taşıyor.
VAN’DA HANGİ HALKLAR YAŞADI?
Tarihi süreç içerisinde Van’da çok sayıda farklı etnik topluluk yaşadı. Bölgedeki nüfusun yaklaşık yüzde 70-80’ini Kürtler oluştururken, İran, Ermenistan ve Kafkasya kökenli aşiretlerin yoğunluğu dikkat çekiyor. Kürtler özellikle Erciş ve Tuşba gibi ilçelerde yoğun şekilde yaşıyor. Nüfusun yaklaşık yüzde 20’sini Türkler oluşturuyor. Osmanlı-Safevi dönemlerinde bölgeye yerleşen Oğuz ve Karakoyunlu Türkleri ile yerli Türkler, Erciş’te “yerli” Türk nüfusunun da önemli bir bölümünü oluşturuyor. Van’da ayrıca küçük Azeri ve Arap azınlıklar da bulunuyor. Arap nüfusun oranı yüzde 5-10 arasında tahmin edilirken, Azeriler ise daha sınırlı sayıda yaşıyor. Van’ın Erciş ilçesine bağlı Ulupamir köyünde yaşayan yaklaşık 4 bin kişilik Kırgız topluluğu, Orta Asya’dan göç eden önemli bir grup olarak dikkat çekiyor. Bölgedeki Tatarlar da Küresünni aşireti başta olmak üzere yaklaşık 80 bin kişilik nüfusu temsil ediyor. Zazalar ise Van’da daha az sayıda olmakla birlikte Kürtlerle iç içe yaşıyor. Tarihsel olarak Van’da önemli bir Ermeni nüfusu bulunuyordu ancak 1915 olayları ve sonraki göçler nedeniyle Ermeni sayısı günümüzde oldukça azalmış durumda. Yezidiler ise Kürt kökenli dinsel-etnik grup olarak bölgedeki kültürel çeşitliliği artırıyor. Resmi nüfus sayımlarında etnik kimliklerin net olarak yer almaması nedeniyle rakamlar tahminlere dayanıyor.
ÇATIŞMALAR DEMOGRAFİYİ DEĞİŞTİRDİ
1896 yılında başlayan Ermeni isyanı ve sonrasında yaşanan çatışmalar, şehirdeki barış ortamını derinden sarstı. Bu çatışmalar I. Dünya Savaşı yıllarında doruk noktasına ulaştı. 1915’te başlayan Ermeni tehciri ve Rus işgali sırasında Van büyük bir yıkıma uğradı. Şehir, 2 Nisan 1918’de Osmanlı ordusu tarafından yeniden ele geçirildi. Bu tarihten sonra Ermeni nüfusu büyük ölçüde azaldı ve şehir yeniden inşa edilmek üzere Erek Dağı eteklerinde kuruldu. Eski Van şehri ise büyük ölçüde harabeye döndü.
CUMHURİYETLE BİRLİKTE YENİ DÖNEM BAŞLADI
1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanı ile birlikte Van, yeniden yapılanan modern Türkiye’nin bir ili oldu. Cumhuriyet döneminde şehir, özellikle Türk ve Kürt nüfusun ağırlık kazandığı bir merkez haline geldi. İran sınırında yer alması nedeniyle dışa açık bir yapıya sahip olan Van, günümüzde de çok sayıda kültürel ve tarihi mirası barındırıyor.