Van’da son yıllarda artan okul yatırımlarına rağmen, eğitimde geçirilen süre önemli ölçüde kısaldı. TÜİK’in 2024 verileri, Van’ın muhtemel eğitim süresinin Türkiye ortalamasının gerisinde kaldığını ve özellikle yükseköğretime geçişte zorlukların devam ettiğini ortaya koyuyor.
Van, coğrafi büyüklüğü ve genç nüfusuyla Doğu Anadolu’nun önemli eğitim merkezlerinden biri olmasına rağmen, eğitim alanında beklenen gelişmeyi tam olarak yakalayabilmiş değil. Son yıllarda yapılan yatırımlarla okul sayısında artış sağlanırken, Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayımladığı 2024 yılı “Muhtemel Eğitim Süresi” verileri Van’daki eğitim süresinde gerileme olduğunu gösteriyor. Van’da ilkokula başlayan bir öğrencinin eğitim hayatında geçirmesi beklenen toplam süre 15,4 yıl olarak kaydedildi; bu süre Türkiye ortalaması olan 17,2 yılın oldukça altında kaldı. Kadınların eğitim süresi erkeklere göre biraz daha yüksek olsa da, bu fark bölgedeki genel eğitim seviyesinin hâlâ gelişmeye açık olduğunu ortaya koyuyor. Cinsiyet bazında incelendiğinde ise Van’da kadınların eğitim süresi erkeklere göre daha yüksek seyretti. 2024 yılı itibarıyla kadınlar için bu süre 15,7 yıl olurken, erkekler için 15,2 yıl olarak hesaplandı.
VAN’DA EĞİTİM SÜRESİ SON YILLARIN EN DÜŞÜK SEVİYESİNDE
Van’da 2018 yılında 15,6 yıl olan muhtemel eğitim süresi, 2020 yılında 16,1, 2021’de ise 16,2 yıla kadar yükselmişti. Ancak bu artış kalıcı olmadı. 2022 ve 2023’te 15,9 yıl seviyelerinde seyreden süre, 2024 itibarıyla yeniden düşüşe geçti ve 15,4 yıl olarak kaydedildi. TÜİK’in "Muhtemel Eğitim Süresi" (MES) göstergesi, bir çocuğun ilkokula başladığı yıl itibarıyla eğitim sisteminde geçirmesi beklenen süreyi ifade ediyor. Bu sürenin kısa olması, bireyin eğitim hayatından daha erken kopacağı anlamına geliyor ve bu durum, özellikle bölgelerdeki sosyal, ekonomik ve kültürel etkilerle doğrudan bağlantılı kabul ediliyor.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ARTIŞ: KIZ ÇOCUKLARINDA DİKKAT ÇEKEN YÜKSELİŞ
Van’da okul öncesi eğitim süresi 2024 yılında bir önceki yıla göre artış gösterdi. 2023 yılında 1,00 yıl olan bu süre, 2024’te 1,02 yıla çıktı. Bu artış, özellikle kız çocuklarında daha belirgin şekilde hissedildi. 2023 yılında kız çocuklarında 1,01 yıl olan okul öncesi eğitim süresi, 2024’te 1,03 yıla yükseldi. Aynı dönemde erkek çocuklarında bu süre 0,99 yıldan 1,01 yıla çıktı.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE BAYBURT ZİRVEDE
“ISCED 0” yani okul öncesi eğitim seviyesinde Türkiye genelinde en yüksek eğitim süresi 1,06 yıl ile Bayburt’ta ölçüldü. Bayburt’u 1,04 yıl ile Kars ve 1,03 yıl ile Çorum izledi. Eğitim altyapısı, aile farkındalığı ve kurumsal erişimin etkili olduğu bu iller, okul öncesi eğitimin yaygınlaşması açısından olumlu bir tablo çizdi.
Öte yandan Ardahan (0,92) ve Gümüşhane (0,94) okul öncesi eğitim süresi açısından listenin en alt sıralarında yer aldı. Bu durum, özellikle erken yaşlarda eğitime erişim konusunda bölgesel eşitsizliklerin devam ettiğini gösteriyor.
İLK VE ORTAÖĞRETİMDE HAKKÂRİ LİDER, VAN DİKKAT ÇEKİYOR
“ISCED 1-3” düzeyinde, yani ilkokuldan lise son sınıfa kadar olan eğitim sürecinde Hakkâri 1,05 endeks puanıyla birinci sırada yer aldı. Onu sırasıyla Tunceli (1,03), Ağrı (1,02) ve Van (1,02) izledi. Bu tablo, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi’nde son yıllarda temel eğitim yatırımlarının sonuç verdiğini gösteriyor.
Ancak, bu yükselişe rağmen eğitim süresi anlamında Van hâlâ Türkiye ortalamasının gerisinde kalıyor. Eğitim süresinin artmasına rağmen süreklilik, üniversiteye geçiş ve yükseköğretimde kalıcılık oranlarının düşük olması, Van’ın genel performansını sınırlıyor.
YÜKSEKÖĞRETİMDE IĞDIR FARK YARATTI
Eğitim zincirinin tamamını kapsayan “ISCED 1-8” kategorisinde, Iğdır 1,14 puanla Türkiye'nin en yüksek cinsiyet eşitliği endeksine sahip ili oldu. Onu Tunceli (1,12) ve Bartın (1,10) takip etti. Bu iller, özellikle üniversiteye erişim ve mezuniyet oranlarında dikkat çeken iller arasında yer aldı.
Endeksin en düşük olduğu iller ise Şanlıurfa (0,96), Bitlis (0,97) ve Siirt (0,97) olarak belirlendi. Bu illerde yükseköğretime geçiş oranlarının düşüklüğü, eğitime devamlılık açısından ciddi bir yapısal sorun olduğunu ortaya koyuyor.
MUHTEMEL EĞİTİM SÜRESİNDE ZİRVE KARABÜK VE İSTANBUL’UN
TÜİK verilerine göre, Türkiye genelinde ilkokul çağındaki bir bireyin eğitim hayatı boyunca geçirmesi beklenen ortalama süre 2024 yılında 17,2 yıl oldu. Kadınlarda bu süre 17,6 yıl, erkeklerde ise 16,7 yıl olarak açıklandı.
İl bazında en yüksek muhtemel eğitim süresi 19,0 yıl ile Karabük ve İstanbul’da görüldü. Bu illeri 18,9 yıl ile Bayburt, 18,6 yıl ile Ankara ve 18,5 yıl ile Rize, Erzincan ve Tunceli izledi.
En düşük MES değerleri ise 14,4 yıl ile Şanlıurfa ve Şırnak’ta kaydedildi. Bu illeri 14,6 yıl ile Muş, 14,7 yıl ile Ağrı ve 15,2 yıl ile Mardin takip etti.
KADINLARDA EN FAZLA EĞİTİM SÜRESİ TUNCELİ’DE
Cinsiyetlere göre ayrıntılı değerlendirmede, kadınlarda en yüksek muhtemel eğitim süresi 19,0 yıl ile Tunceli’de görüldü. Erkeklerde ise zirvede yer alan il 19,0 yıl ile Bayburt oldu.
Erkeklerde Bayburt’un ardından Karabük, İstanbul, Erzincan ve Ankara gelirken; kadınlarda Tunceli’yi Karabük, İstanbul, Ankara ve Rize izledi.
EN DÜŞÜK MES DEĞERİ AĞRI’DA
Türkiye genelinde muhtemel eğitim süresinin en düşük olduğu il erkeklerde Ağrı oldu. 2024 verilerine göre Ağrı’da erkeklerin eğitim süresi ortalama 13,8 yıl olarak ölçüldü. Ağrı’yı Şırnak, Muş, Şanlıurfa ve Mardin izledi.
Kadınlarda da benzer bir tablo dikkat çekti. Şanlıurfa, Şırnak, Muş, Ağrı ve Mardin, kadınların muhtemel eğitim süresinin en düşük olduğu iller olarak sıralandı. Bu tablo, eğitimde bölgesel eşitsizliğin cinsiyet temelli bir boyutu da olduğunu ortaya koydu.
CİNSİYET EŞİTLİĞİ ENDEKSİ KADINLAR LEHİNE ARTTI
Muhtemel eğitim süresi kapsamında hesaplanan cinsiyet eşitliği endeksi, 2024 yılında kadınlar lehine artış gösterdi. Kadınların MES değerinin erkeklerin MES değerine oranı ile hesaplanan endeks, 2024’te 1,05 olarak belirlendi. Bu oran, kadınların eğitim sisteminde erkeklerden daha uzun süre kaldığını gösteriyor.
2018 yılında 0,97 olan endeks, 2024’e kadar 0,08 puanlık bir artış göstererek, kadınlar lehine olumlu bir yön izledi.
CİNSİYET EŞİTLİĞİNDE IĞDIR ZİRVEDE
2024 yılı cinsiyet eşitliği endeksine göre, Türkiye’nin en yüksek puanına sahip ili 1,14 ile Iğdır oldu. Onu Tunceli (1,12), Bartın (1,10), Çankırı (1,09) ve Karaman (1,09) takip etti. Endeksin en düşük olduğu iller ise sırasıyla Şanlıurfa (0,96), Bitlis (0,97), Siirt (0,97), Erzurum (0,99) ve Muş (0,99) olarak kayıtlara geçti. Bu illerde, kadınların eğitime erişim ve devamlılık oranlarının hâlâ istenilen düzeyde olmadığı görülüyor.