Van’ın Edremit ilçesinden geçerek ovaya hayat veren ve Urartu medeniyetinin eşsiz su mühendisliği eseri olarak bilinen 3 bin yıllık Şamram Kanalı, kirlilik, kuraklık ve ilgisizlik nedeniyle adeta can çekişiyor. Tarihi, efsaneleri ve tarımsal önemi ile kentin en değerli miraslarından biri olan kanal, vatandaşların bilinçsizce kirletmesi ve bakım eksiklikleri yüzünden her geçen gün yok olma tehlikesine biraz daha yaklaşıyor.
Urartuların 4. kralı Minua tarafından inşa edilen ve 51 kilometre uzunluğundaki güzergahıyla Anadolu’nun en eski su kanallarından biri olarak bilinen Şamram Kanalı, binlerce yıl boyunca tarım, hayvancılık ve yaşam için hayati bir kaynak oldu. Minua Kanalı olarak da anılan ve halk arasında Şamram, Şamran veya Şamiran isimleriyle bilinen bu yapı, Urartu mimarisinin mühendislik harikası örneklerinden biri olmasına rağmen korunamıyor.
KANAL, DEFİNECİLER VE ZAMANIN YIPRATICI ETKİSİYLE TAHRİP OLDU
Yıllar içinde hem defineciler hem de doğal aşınma nedeniyle kanalın bazı bölümleri zarar gördü. Devlet Su İşleri (DSİ), 1940’lı ve 1950’li yıllardan itibaren su akışını düzenlemek için bazı bölümlerine beton duvarlar yaptı. 2020 yılında Edremit Belediyesi tarafından kanalın UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınması için başvuru yapıldı. Ancak bugün kanal, definecilerden, ilgisizlikten ve çevre kirliliğinden kurtulabilmiş değil.
VATANDAŞ KİRLETİYOR, DSİ TEMİZLİYOR: BİTMEYEN KISIR DÖNGÜ
Bilinçsiz vatandaşlar kanalı çöplüğe çeviriyor, DSİ ekipleri temizliyor; kısa bir süre sonra tablo yeniden kirlenmiş bir kanal oluyor. Bu kısır döngü yıllardır devam ediyor. Duyarlı vatandaşlar, “Kanal güzergahındaki birçok mahalle adeta çöplük içinde yaşıyor ve rahatsız olmuyor. Yerel halk ve öğrenciler için Şamram Kanalı’nın tarihini ve önemini anlatan bilinçlendirme programları yapılmalı.” diyerek tepkilerini dile getirdi.
TEK ÇÖZÜM: YERLEŞİM YERLERİNDEN GEÇEN KISIMLARIN ÜSTÜ KAPATILMALI
Uzmanlar ve vatandaşlar, kanalın yerleşim yerlerinden geçen kısımlarının müdahale edilebilecek şekilde üstünün kapatılması gerektiğini belirtiyor. Bu sayede hem kirliliğin önüne geçileceği hem de yol genişletme imkanı sağlanacağı ifade ediliyor. Zaten bazı bölgelerde yol üzerinde kalan kısımlar zorunlu olarak kapatılmış durumda.
PROTOKOL SULAMA KRİZİNİ TETİKLEDİ
2023 yılında Edremit Belediyesi ile DSİ arasında imzalanan protokol, ilçedeki bahçelerin ve tarım arazilerinin sulama sorumluluğunu belediyeye devretti. Ancak bu protokol kapsamında Şamram Kanalı’na bağlı diğer bazı kanallar kapatıldı. Bu durum sulama krizini beraberinde getirdi. Vatandaşlar, “Su verilmemesi nedeniyle bahçelerimiz kurudu, tarım arazilerimizin verimi düştü.” sözleriyle yaşanan sıkıntıyı anlattı.
KURAKLIK TEHLİKESİ TARIMI VURDU
Yeterince su verilmeyen kanal, yüzlerce yıllık bahçeleri ve tarım arazilerini kuruma tehlikesiyle karşı karşıya bıraktı. Özellikle Edremit başta olmak üzere kanal güzergahındaki tarım arazilerinde verim büyük ölçüde azaldı. Bu durum, bölgede kuraklık tehdidini daha da artırıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: KAYNAK KORUNMALI, KAPATILAN KANALLAR YENİDEN AÇILMALI
Vatandaşlar, çözüm olarak kanalın kaynağı olan Gürpınar Havasor Ovası’ndan gelen suya müdahale edilmeden doğrudan Şamram Kanalı’na aktarılması gerektiğini vurguluyor. Ayrıca kapatılan besleyici kanalların yeniden açılmasıyla sulama sorununun çözülebileceği ifade ediliyor.
KANALIN GELECEĞİ İÇİN KORUMA ALTINA ALINMASI ŞART
Tarihi yapının korunabilmesi için öncelikle fiziksel güvenlik önlemlerinin alınması, duvarlar ve tabanda oluşan çatlakların onarılması ve bu işlemler sırasında yapının tarihi dokusuna zarar verilmemesi gerekiyor. Yasal koruma tedbirlerinin eksiksiz uygulanması ve kanalı tahrip edenlere caydırıcı cezalar verilmesi gerektiği de vurgulanıyor.
TURİZM POTANSİYELİ DEĞERLENDİRİLMELİ
Şamram Kanalı’nın kültür ve turizm açısından değerlendirilmesi de gündemde. Vatandaşlar, kanal güzergahında yürüyüş yolları ve yönlendirme tabelaları yapılmasını, rehberli turlar düzenlenmesini ve belgesellerle tanıtım yapılmasını öneriyor. Ayrıca kanalın mevcut durumu haritalandırılarak dijital ortamda kayıt altına alınmalı ve arkeolojik çalışmalarla Urartu mühendisliğinin detayları ortaya çıkarılmalı.
DAHA ÖNCE ÇALIŞTAY DÜZENLENMİŞTİ
Edremit Belediyesi, 2021 yılında “Tüm Yönleriyle Tarihi Şamram Kanalının Geleceği” çalıştayı düzenlemiş, “3 bin yıllık Şamram Kanalı’nı kurutursak tarih bizi affetmez” vurgusu yapmıştı. Ancak aradan geçen sürede somut bir adım atılmadı.
KRAL MİNUA VE AŞK EFSANESİ
Kral Minua’nın, eşi Tariria için Edremit’in Kadembasti bölgesinde yaptırdığı 3 km uzunluğunda ve 2 km genişliğindeki yapay teraslı asma bahçeleri, Asur Kraliçesi Semiramis’in asma bahçeleriyle özdeşleştirilerek efsaneleştirildi. Osmanlı döneminden bu yana uğurlu yer olarak anılan bu bahçeler, Şamram Kanalı’nın kültürel mirasının önemli bir parçası.
İSMİN KÖKENİ
Şamram isminin, MÖ 824-811 yıllarında hüküm süren Asur Kraliçesi Sammuramat’tan geldiği biliniyor. Bu isim, farklı dillerde Şamiram, Şamiran gibi varyasyonlarla anılmıştır.
SU KAYNAĞI VE GÜZERGAH
Kanalın kaynağı, Van’ın Gürpınar ilçesi Başet Dağı eteklerindeki yeraltı sularıdır. Yukarıkaymaz Köyü’nden Aşağıkaymaz Köyü’ne, oradan Engil Çayı’nı aşarak Şamram Kanalı’na akar ve Edremit’ten geçerek Van Gölü’ne dökülür. Tarihte kanalda zengin mercan çeşitliliği ve bitki örtüsü bulunuyordu.
KRALIN BEDDUASI
Urartu Kralı Minua, kanalın tahrip edilmesini önlemek amacıyla, yazıtlara “Kim bu kanalı tahrip ederse tanrılar tarafından mahvedilsin” şeklinde beddua kazıttı. Bugün bile 15 farklı yazıtta Minua’nın adı geçmektedir.
