15. yüzyılda Karakoyunlular döneminde inşa edilen ve Türk-İslam mimarisinin nadide örneklerinden biri olan Erciş’teki Kadem Paşa Kümbeti, Van depreminden bu yana kaderine terk edildi. Definecilerin tahrip ettiği, çatlaklarla dolu kümbet, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Görkemli Bir Miras, Sessiz Bir Çöküş
Kadem Paşa Kümbeti, Van’ın Erciş ilçesinde, 1458 yılında Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah zamanında inşa ettirildi. Dönemin taş işçiliği ve mimari estetiğini yansıtan bu görkemli yapı, Cihan Şah’ın annesi Kadem Paşa Hatun’a ithaf edildi. Aynı zamanda Karakoyunlu Hükümdarı Kara Yusuf’un eşi olan Kadem Paşa, dönemin en güçlü kadın figürlerinden biriydi.
Ancak bugün, bir zamanların bu zarif anıt mezarı çatlak duvarları, yıkılmış detayları ve tahrip edilmiş yapısıyla yok olmanın eşiğinde duruyor.
Deprem Yaraları Sarılmadı, Defineciler Yeni Yaralar Açtı
23 Ekim 2011’de Van’da meydana gelen deprem, Kadem Paşa Kümbeti’nde derin çatlaklara yol açtı. Ancak aradan geçen 13 yıla rağmen hiçbir restorasyon çalışması yapılmadı. Üstelik bu tarihi yapı sadece doğal afetlerle değil, insan eliyle de yok ediliyor. Kümbetin tepe kısmı, altın arayan defineciler tarafından dinamitle patlatıldı. Kümbetin iç bölümleri, zamanla barınma veya depo gibi amaçlarla kullanılarak daha da tahrip edildi.
Karakoyunlu Mimarisinin Ayakta Kalan Tek Tanığı
Kadem Paşa Kümbeti, Karakoyunlular’a ait ülkemiz sınırları içerisindeki nadir mimari örneklerden biri olmasının yanı sıra, üzerindeki özgün Farsça kitabesiyle de ayrı bir öneme sahip. Kare kaide üzerinde yükselen 12 gen gövdeli yapısı, Selçuklu mimarisi etkilerini taşır. Alt katta yer alan kript mezar odası ve üst kısımdaki hacet penceresiyle döneminin inanç ve mimari anlayışını yansıtır.
Türkiye’de Karakoyunlular’a ait bu türden özgün yapıların sayısı bir elin parmaklarını geçmezken, Kadem Paşa Kümbeti’nin bu şekilde yok sayılması kültürel hafızaya vurulan ağır bir darbe anlamına geliyor.
Yıkılmadan Önce Gündeme Alınmalı
Kümbetin günümüzdeki durumu, yalnızca tarihi bir yapının çöküşü değil, aynı zamanda geçmişe karşı sorumluluğun da göz ardı edilmesidir. Üzerindeki kitabe ve mimari detaylarıyla Türk-İslam kültür mirasının benzersiz bir örneği olan bu yapı için hâlâ geç kalınmış değil. Restorasyon ve koruma çalışmaları bir an önce başlatılmazsa, bu tarihî eser yok olmanın eşiğinden geri döndürülemeyecek.
Kadem Paşa Kimdi?
Kadem Paşa Hatun, Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf’un eşi ve Cihan Şah’ın annesiydi. Onun adına yaptırılan bu kümbet, sadece bir mezar değil, aynı zamanda bir dönemin siyasi ve kültürel gücünü yansıtan anıtsal bir yapıydı. Kadim Anadolu topraklarında kadın adına yapılmış ender anıt mezarlardan biri olarak, kadın tarihine de önemli bir iz bırakmaktadır.
Kültürel Yıkımın Önlenmesi İçin Son Çağrı
Kadem Paşa Kümbeti gibi tarihi eserlerin korunması yalnızca bürokratik kurumların değil, toplumun da sorumluluğudur. Bu tür yapılar sadece taş yığınları değil; tarih, kimlik ve mirastır. Yetkililerin acil önlem almaması durumunda bu miras, sessizce ve geri dönülemez şekilde yok olacak.
