Van, Türkiye’nin en tehlikeli fay hatlarından biri olan Doğu Anadolu Fay Zonu’na yakınlığı nedeniyle yüksek deprem riski taşıyor. 2011’de yaşanan büyük yıkımın ardından gözler yeniden kentin yapılaşmasına ve zemin güvenliğine çevrildi. Peki Van’da oturduğun mahalle ne kadar güvenli?
Van, 23 Ekim ve 9 Kasım 2011’de yaşanan 2 depremin yıkıcı etkilerini hala aşabilmiş değil. Her 2 depremde 644 kişi yaşamını yitirmiş, bin 966 kişi yaralanmış, 252 kişi ise enkazdan sağ çıkarılmıştı. İş yerleri yıkılan binlerce insan işsiz kalmıştı. Depremden sonra kentsel dönüşümle şehir yeniden inşa edildi.
2011’de yaşanan depremin etkileri nelerdi?
23 Ekim depreminin ardından, 28 Ekim 2011 günü AFAD‘dan yapılan açıklamada Van ili Merkez ilçesi, köyleri ve Erciş’te 10 bin 621 binanın incelendiği, 5 bin 739 binanın hasarlı ve oturulmaz, 4 bin 882 binanın hasarlı ancak oturulabilir olduğu ve tespit çalışmalarına devam edildiği duyurulmuştu. Deprem nedeniyle toplam 2 bin 262 bina yıkılmıştı.
Depremde en çok hasar gören ilçelerden biri olan Erciş’te, yaklaşık 10 bin bina ağır hasar görürken 2019 yılında “Kentsel dönüşüm” adı altında yeniden yapılandırılmak istenen kentte, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın onayladığı projeyle ilk etapta çarşı merkezindeki 30 dönümlük alanda hasarlı ve eski binalar yıkıldı, yerine TOKİ tarafından 500 araçlık kapalı otopark, 442 dükkan, 48 ofisin bulunduğu ticaret merkezi inşa edildi.
TOKİ Konutları
Vatandaşlar, depremden 1 yıl sonra merkez ve ilçelerde TOKİ tarafından inşa edilen konutlara yerleştirildi. Devletin yaptığı konutlar, depremzedelere 65 ile 80 bin lira arasında satıldı.Buraya yerleştirildi.
Yıkılması Gereken Binalar
Van Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü verilerine göre kentte depremden sonra yıkılması gereken toplam 12 bin bina bulunuyor. Bu binalardan sadece 4 bin tanesi yıkıldı. Geriye kalan 8 bin bina ise çeşitli sebeplerle yıkılmayı bekliyor. Ağır hasarlı binaların yıkımı için ihaleler yapıldı ancak bazı binaların sahipleri hak sahipliği sorunu, mülkiyet anlaşmazlığı veya yeni konutlara yerleşmeme gibi nedenlerle yıkıma izin vermedi.
52 Yılda 14 bin 178 Deprem Kaydedildi
2022-2032 yılları arasında Van Gölü ve civarında nerede deprem beklenebileceğini araştıran uzmanlar, Van Gölü ve civarında aktif faylar nedeniyle gelecekteki muhtemel depremler için en riskli bölgeler olarak Muradiye, Çaldıran, Özalp, Erçek ve Van şehir merkezi civarını gösterdi.
Uzmanlar, 1970 ile 2022 yılları arasında Van Gölü ve civarında 1,0’den büyük 14 bin 178 depremin kayda geçtiğini belirtti. Bu depremlerin büyük bir kısmı, Van Gölü’nün doğusunda meydana geldi. Uzmanlar Van Gölü’nün doğusunun batısına göre daha yüksek riskli olduğu görüşünde. Muradiye, Çaldıran, Özalp ve Erciş bu riskli bölgelerin içinde yer alıyor.
İSTANBUL UYANDI, VAN UYUYOR MU?
İstanbul’da son dönemde yaşanan depremler sonrası herkes "Sıra bizde mi?" sorusunu soruyor. Olası Marmara Depremi gündemdeyken, Van da sessizliğini koruyan fakat tehlikeyi içinde saklayan şehirlerden biri. 23 Ekim 2011’de 7.2 büyüklüğünde bir deprem yaşayan Van’da, yüzlerce kişi yaşamını yitirmiş, binlercesi evsiz kalmıştı.
Deprem bilimciler uyarıyor:“Türkiye'nin doğusu, Batı kadar tehlikeli. Özellikle Van ve çevresi her an büyük bir depremle sarsılabilir.”
VAN’DA DEPREM RİSKİ: NEDEN YÜKSEK?
Van, Doğu Anadolu Fay Zonu’na oldukça yakın bir konumda bulunuyor. Ayrıca Van Gölü çevresi ve kuzeyde uzanan Erciş Fayı, sürekli enerji biriktiriyor. MTA ve AFAD verilerine göre kentte aktif fay hatlarının bulunduğu bazı noktalar yıllardır sessizliğini koruyor.
VAN’DA RİSKLİ MAHALLELER HANGİLERİ?
Jeolojik yapısı, zemin türü ve yapı stoku dikkate alındığında Van’da bazı mahalleler yüksek risk altında:
İpekyolu İlçesi:
Hafiziye, Hacıbekir, Şabaniye, Alipaşa, Bahçıvan Mahalleleri:
Yoğun yapılaşma, eski yapılar ve yumuşak zemin nedeniyle riskli kabul ediliyor.
Tuşba İlçesi:
Mollakasım, Kalecik, İskele, Abdurrahmangazi:
Zemin tipi ve yakınındaki mikro fay zonları nedeniyle tehlike taşıyor.
Erciş İlçesi:
Kocapınar, Kasımbağı, Çubuklu:
Erciş Fayı’na en yakın yerleşimlerden. 2011’de en çok yıkım bu bölgede yaşanmıştı.
Muradiye İlçesi:
Ünseli, Devetaş:
Zemin gevşek ve yerleşim plansız; olası sarsıntıda ağır hasar görebilir.
Peki HANGİ MAHALLELER GÖRECE GÜVENLİ?
Van’da görece daha sağlam zemin yapısına sahip ve fay hatlarına uzak mahalleler de bulunuyor:
Edremit: Süphan, Elmalık, Yeni Mahalle gibi bölgeler kaya zemin üzerinde.
Gevaş İlçesi: Fay hatlarından uzak, yapı yoğunluğu düşük.
Bahçesaray: Heyelan riski taşısa da aktif fay hatlarına uzak.
Yine de uzmanlar, “hiçbir yer tamamen güvenli değil” uyarısını yineliyor.
YAPI STOĞU TEHLİKE Mİ BARINDIRIYOR?
Van’da 2011 sonrası TOKİ ve bazı kamu projeleriyle yeni yapılar inşa edildi. Ancak:
Şehir merkezindeki pek çok bina hâlâ 1990-2000 arası inşa edilmiş ve zemine uygundeğil.
Kaçak katlar, denetimsiz yapılar ve mühendislik hizmeti almadan inşa edilen yapılar halen kullanılıyor.
Zemin etütlerinin eksikliği büyük bir boşluk yaratıyor.
Vanlılar Ne Yapmalı?
Oturduğunuz binanın yapı ruhsatı, zemin etüdü ve mühendislik raporlarını inceleyin.
AFAD’ın TDTH Deprem Tehlike Haritası üzerinden yaşadığınız mahalleyi sorgulayın.
Acil durum planları yapın, binanızda toplanma alanını öğrenin.
Binanız eskiyse bir yapı denetim kuruluşuna başvurarak risk analizi yaptırın.
“Van’da Deprem Risk Haritası Oluşturulmalı”
İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Van Şube Başkanı Baran Bulut Balkan ise Van’da yaşanacak olası bir depremle ilgili değerlendirmelerde bulundu: “Van’daki deprem yönetmeliğine uygun bina kavramı esasında denetimli yapılar için geçerlidir ve aynı zamanda denetimden önce alınması gereken ruhsatdan geçer. Van’daki yapı stoğu ve zemin etütü açısından değerlendirmemiz gereken husus bu kentte halen bir yapı stoğu envanter çalışmasının yapılmamasıdır yani bugün binaların halen bizim nezdimizde kimliğinin olmaması büyük bir tehlike arz etmektedir. Kaçak yapılar ve akabinde kentin silüetine zarar veren yapıların çokluğu bizi bu konuda analiz etmede geri planda bırakıyor. Bir an önce deprem risk haritasının oluşturulması ve buna yönelik planlamaların yapılması gerekmektedir. Afete dirençli kentler en temel çözüm projesi budur. Kentteki yapılar hakkında envanter çalışması sonucu ve belli bilim ve teknik süzgecinden geçmiş kriterlerle bu yorumu yapabiliriz.”
“Afet Öncesi Çalışmalar Önemlidir”
Balkan konuşmasının devamında şu ifadeleri kullandı: “Afet öncesi çalışmalar afet sonraki çalışmalardan çok çok daha değerli ve kıymetlidir. Bugün siz afet öncesi çalışmalarla müdahale edebileceğiniz konuları afet sonrasında çözemezsiniz. Kentteki tahribatı çöküşü o zaman yorumlayamazsınız.”
