Türkiye’de küçük esnaflar yıllardır ağır ekonomik koşullar, bürokratik engeller ve sosyal güvenceden yoksunlukla boğuşurken, Van’da yaşananlar bu çıkmazın ne kadar derinleştiğini gözler önüne seriyor.
Kentteki birçok küçük işletme sahibi, vergi levhası dahi alamadıkları için hem kayıt dışı çalışmak zorunda kalıyor hem de devlet desteklerinden tamamen mahrum bırakılıyor. Bir perdeci esnafın sözleri, yaşanan sıkıntıların adeta özetini sunuyor:
“POS cihazı alamıyorum, vergi levhası alırsam 10 bin lira Bağ-Kur borcu başlıyor. Bu şartlarda nasıl ayakta kalayım?”
“Sistem Bizi Dışlıyor”
Vergi levhası olmayan esnaflar POS cihazı da kullanamıyor. Bu da banka kartıyla satış yapamamaları, fiş kesememeleri ve resmi bir işletme gibi görünememeleri anlamına geliyor. İsmini vermek istemeyen bir tekstil atölyesi sahibi, bu durumu şöyle özetliyor:“POS cihazı yok, çünkü levha yok. Fiş kesemiyoruz, kartla satış yapamıyoruz. Gelen müşteri soruyor ‘Kart geçiyor mu?’ diye. Utanarak ‘Hayır’ diyorum. Ama sebebi biz değiliz, sistem bizi dışlıyor.”
Bürokratik Keyfiyet: Vergi Sistemi Memurun Takdirinde
Küçük esnafın en büyük şikayetlerinden biri de vergi sisteminin objektif kriterlerden yoksun olması.
“Vergi levhası için başvurdum. Memur geldi, ‘Burası iş yapar’ dedi. Caddede olmadığımız için basit usule sokmadı, doğrudan gerçek usule aldılar. KDV’si, Z raporu, fişi… Hepsiyle baş edemiyoruz,” diyen bir esnaf, vergi sisteminin adeta “memurun vicdanına kaldığını” savunuyor.
Küçük İşletmelerden Büyük Şikayet
Devletin verdiği maaş desteklerinin yalnızca büyük işletmelere sağlandığını vurgulayan küçük esnaflar, bu ayrımcılığın kendilerini bitirme noktasına getirdiğini söylüyor.
“12-13 bin liraya bir genci çalıştırmak istiyoruz, hem meslek öğreteceğiz hem üretim yapacağız ama kimse gelmiyor. Büyük tekstilciler 20 bin veriyor çünkü 9 ay devlet ödüyor. Bizde öyle bir imkân yok,” diyerek yaşadıkları rekabet eşitsizliğine dikkat çekiyorlar.
Çırak Yetiştirmek Hayal Oldu
Çıraklık ve kalfalık sisteminin çöküşü de mesleki sürekliliği tehdit ediyor.
“Eskiden çocuklar gelir, işi öğrenirdi. Şimdi sabreden yok, bizde de maaş verecek güç. Böyle giderse bu meslekler ustasız kalacak,” diyen esnaflar, bir yandan üretimi sürdürmeye çalışırken bir yandan da mesleğin yok oluşuna tanıklık ediyor.
“Ne Eleman Var, Ne Umut, Ne Gelecek”
Van’daki küçük esnaflar hem sistemin dışında kalmış olmanın getirdiği yalnızlıkla hem de ekonomik baskının yüküyle mücadele ediyor. Her geçen gün sayıları azalan bu işletmeler, görünmez bir abluka altında nefes almaya çalışıyor. “Devletin bizi görmesini istiyoruz” diyor bir esnaf ve ekliyor:“Ya hepimizi gerçek usule alın, destekleyin, ya da bu yükten bizi kurtarın. Aksi halde bu işin sonu yok.”
