Binlerce yıllık tarihe sahip kadim şehir Van’ın adı nereden geliyor? Tarihi belgeler, rivayetler ve arkeolojik bulgular ışığında bu sorunun peşine düştük. İşte yanıtlar…
Doğu Anadolu’nun kalbinde yer alan, tarihiyle adeta bir açık hava müzesi olan Van, sadece eşsiz doğasıyla değil, adıyla da merak uyandırıyor. Peki bu kadim şehrin adı gerçekten nereden geliyor? “Van” isminin kökeni hakkında bugüne kadar birçok farklı tez ortaya atıldı. Kimi rivayetlere dayansa da bazı görüşler bilimsel verilere dayanarak daha güçlü iddialar ortaya koyuyor.
VANK’TAN VAN’A MI?
Evliya Çelebi’nin ünlü Seyahatname’sinde yer alan bilgilere göre, Büyük İskender döneminde Van Kalesi çevresinde bulunan "Vank" adlı bir mabed bölgeye adını verdi. Bu mabedin isminin zamanla halk arasında “Van”a dönüştüğü öne sürülüyor. Ancak bu iddia, net tarihi belgelerle doğrulanmadığı için hâlâ bir rivayet olarak değerlendiriliyor.
VAN ADLI HÜKÜMDAR RİVAYETİ
Bölge halkı arasında nesiller boyu anlatılan bir başka efsaneye göre ise, bu coğrafyada yaşayan ve şehri imar eden “Van” adlı bir kişi, kente adını vermiş. Bu kişinin, bölgenin mimarisine ve ticaretine yön veren bir lider olduğu, halk arasında sevilen bir figür olduğu söyleniyor. Ancak bu anlatım da tarihsel bir kaynakla değil, daha çok halkın sözlü kültürüyle günümüze ulaşmış.
BİLİM NE DİYOR? URARTULAR VE “BİANE” GERÇEĞİ
Tarihi ve arkeolojik araştırmalar ise Van isminin kökeni konusunda daha güçlü ve bilimsel bir açıklama sunuyor. Urartular dönemine ait yazıtlarda geçen “Biane” veya “Viane” ifadesi, bugünkü Van isminin temelini oluşturuyor. Urartular, kendilerini “Bianili”, yani “Biane halkı” olarak tanımlıyordu. M.Ö. 900’lü yıllarda başkentleri Tuşba olan Urartular, Van Gölü çevresinde kurdukları medeniyetle bölgenin en güçlü hâkimi haline geldi. “Biane” adı, zaman içinde halk dilinde değişime uğrayarak “Van” formuna evrildi. Bu açıklama, arkeolojik kazılarla ortaya çıkan çivi yazılı tabletler ve tarihi metinlerle desteklendiği için günümüzde en güçlü ve geçerli görüş olarak kabul ediliyor.
BİR İSİMDEN FAZLASI: KÜLTÜREL BİR MİRAS
Her ne kadar Van isminin kökeni farklı kaynaklarda farklı şekillerde anlatılsa da, ortak bir gerçek var: Van adı, binlerce yıllık bir tarihi, kültürel birikimi ve medeniyetler geçidini temsil ediyor. Şehrin adı, taşıdığı anlamdan çok daha fazlasını ifade ediyor; geçmişten bugüne uzanan köklü bir hafızayı yansıtıyor.
Bugün ise Van, geçmişiyle barışık, adının mirasını taşıyan, doğası, insanı ve kültürüyle geleceğe yürüyen bir şehir olarak yoluna devam ediyor.
