Siyaset Bilimci Muhlis Kaya, Van’da GSMH’nin yanlış anlaşıldığını vurgulayarak, katma değeri yüksek üretim ve ihracat odaklı yatırımlarla kentin birkaç yıl içinde Türkiye’nin en fakir illeri arasından çıkabileceğini söyledi.
Siyaset Bilimci Muhlis Kaya, Van’ın Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) rakamları üzerinden kentin ekonomik yapısını değerlendirdi. Kaya, GSMH’nin sıkça yanlış anlaşıldığını vurgulayarak, Van’ın bu “ayıptan” nasıl kurtulabileceğine dair kapsamlı bir yol haritası ortaya koydu.
“GSMH ne ortalama gelir ne de dönen paranın bölünmüş hâlidir”
Kaya, GSMH’nin toplumda yanlış yorumlandığını belirterek, “Van’ın GSMH’si, şehirde bir yılda oluşan net katma değerdir. Bu rakam, ortalama bir kişinin eline geçen para değildir. Aynı zamanda şehirde bir yılda dönen paranın nüfusa bölünmüş hâli de değildir. GSMH, sadece ve sadece şehirde üretilen yeni değeri ölçer” dedi.
“Antep’ten ayakkabı satmak Van’a katkı sağlamaz”
GSMH’nin nasıl oluştuğunu somut örneklerle anlatan Kaya, Van’da satılan ancak başka illerde üretilen ürünlerin şehre katkı sağlamadığını ifade etti. “Antep’ten bir ayakkabı aldınız, Van’da sattınız. Bunun Van GSMH’sine katkısı sıfırdır. Çünkü katma değer Antep’te oluşmuştur” diyen Kaya, kafelerde yapılan harcamaların ya da paranın el değiştirmesinin de GSMH’ye katkı sunmadığını söyledi.
“Üretim yoksa harcama GSMH’yi artırmaz”
Norduz’da yapılan hayvancılık ve tarım faaliyetlerini örnek veren Kaya, temel üretimin yeterli olmadığını vurgulayarak, “Buğday ekiyorsunuz ama sonunda elinize bir şey geçmiyorsa GSMH’ye katkı sıfırdır. Ancak buğdaydan makarna üretir, deriden çanta yaparsanız, işte o fark katma değerdir ve GSMH’dir” ifadelerini kullandı.
“Devlet para dağıtsa bile katma değer yoksa GSMH değişmez”
Kaya, doğrudan gelir artışlarının GSMH’yi otomatik olarak yükseltmeyeceğini belirterek, “Devlet herkese ayda 50 bin lira verse bile şehirde katma değer oluşmuyorsa GSMH artmaz” dedi.
Aynı şekilde, daha önce yapılmış bir caddenin yeniden yapılmasının ya da ihalesi şehir dışı firmalara verilen projelerin GSMH’ye eksi yazdığını dile getirdi.
“Van’da katma değer oranı yüzde 20–30 seviyesinde”
Van ile sanayi şehirlerini kıyaslayan Kaya, “Kocaeli’de dönen paranın yüzde 50–60’ı katma değerdir. Van’da ise bu oran yüzde 20–30 civarındadır” dedi. Kentte kişi başına yüksek miktarda para akışı olmasına rağmen bunun büyük kısmının borç, kredi ve katma değeri olmayan harcamalara gittiğini vurguladı.
“150 milyarlık kamu yatırımı kişi başına 150 bin lira katkı sunuyor”
Van’daki kamu yatırımlarına da değinen Kaya, yaklaşık 150 milyar liralık yatırımın kişi başına GSMH katkısının 150 bin lira civarında olduğunu belirtti.Kaya, “Bugün hiçbir şey yapmasak, hatta hareket etmesek, kağıt üzerinde kişi başı gelirimiz daha yüksek olur. Çünkü her hareketimiz şehir dışına bağımlılığı artırıyor” değerlendirmesinde bulundu.
“Asıl mesele ihracat ve çarpan etkisi”
Van’ın GSMH’sini artırmanın temel şartlarını sıralayan Kaya, paranın şehir içinde kalması, dışarıya çıkan paranın azalması, nitelikli kamu yatırımları ve katma değeri yüksek üretimin önemine dikkat çekti. Özellikle ihracatın Van için hayati olduğunun altını çizdi.
“İhracat başka illerin hanesine yazılıyor”
Van’daki firmaların ihracatlarının büyük bölümünü Mersin, İstanbul ve İzmir üzerinden yaptığını belirten Kaya, bu nedenle ihracat rakamlarının başka illerin hanesine yazıldığını söyledi. Gümrük kapılarının ticaret açısından zayıf olmasının Van’ın GSMH’sini aşağı çektiğini vurguladı.
“Kaçakçılık GSMH’yi gizliyor”
Kayıt dışı ekonomi ve kaçakçılığın büyük bir belirsizlik yarattığını dile getiren Kaya, “Bu rakamlar netleşse, Van’ın GSMH’si artabilir de azalabilir de. Çünkü kaçakçılık bir anlamda ithalattır” dedi.
“Her büyük yatırım GSMH’ye doğrudan katkı sağlar”
Somut örneklerle GSMH artışını anlatan Kaya, Çaldıran’daki Çubuklu Barajı, Gürpınar Besi OSB, demiryolu ve karayolu projelerinin kişi başına binlerce liralık katkı sunduğunu ifade etti.
“İran ihracatından yüzde 25 pay Van’ı uçurur”
Türkiye’nin İran’a yaptığı 4 milyar dolarlık ihracatın yüzde 25’inin Van üzerinden yapılması halinde, kentin Türkiye’de ilk 40 il arasına gireceğini belirten Kaya, bunun kişi başına yaklaşık 400 bin liralık katkı anlamına geldiğini söyledi.
“Ölçemediğiniz şehri yönetemezsiniz”
Kaya, ekonomik kalkınmanın temelinin doğru ölçüm ve bilgi olduğunu vurgulayarak, “Bu şehri yönetmek isteyenlerin önce bu şehri ölçmesi gerekir. Ölçüm ise bilgi ister, bilgili insan ister” dedi.
“Van birkaç yıl içinde en fakir iller arasından çıkabilir”
Çözüm önerilerini sıralayan Kaya, ihracatın artırılması, her yıl büyük ölçekli projelerin başlatılması, kamu yatırımlarının yerel firmalar eliyle yapılması ve üretime yönlendirilmesi halinde Van’ın kişi başı GSMH’sinin birkaç yıl içinde 300 bin lira seviyesine çıkabileceğini ifade etti.
“Bu çok kolay ve bunu biz yapabiliriz”
Konuşmasını umut dolu bir mesajla tamamlayan Kaya, “Van bu ayıptan kurtulabilir. Bu çok kolay ve bunu biz yapabiliriz. Van, güzel Van” dedi.
