Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) Kara Rapor 2025’ine göre, 2024 yılında Van dahil Türkiye’nin hiçbir ili, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) belirlediği hava kalitesi standartlarını karşılayamadı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın verilerine göre Van’da hava kalitesi yüzde 55 oranında “kirli” sınıfında değerlendirildi. Raporda, hava kirliliğinin halk sağlığını ve ülke ekonomisini tehdit eden boyutlara ulaştığı vurgulandı.
Van, 2024 yılı verilerine göre Türkiye’nin en kirli havasına sahip şehirlerinden biri olarak öne çıktı. Kış aylarında düşük kaliteli kömür ve fosil yakıtların yoğun kullanımı, sanayi kaynaklı emisyonlar ve kentin coğrafi yapısı hava kalitesinin ciddi biçimde düşmesine neden oluyor.
PM10 ve PM2.5 Değerleri Sağlık İçin Risk Oluşturuyor
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın verilerine göre Van’da ölçülen PM10 (Partikül Madde 10) oranı, Türkiye’nin ulusal sınırı olan 40 mikrogram/metreküp değerini aşarak “sağlıksız” seviyeye ulaştı. DSÖ’nün yıllık ortalama 15 µg/m³ sınırı ise Van’da çok daha yüksek ölçülüyor. Bu durum, kentte yaşayanların yıl boyunca büyük oranda kirli havaya maruz kaldığını ortaya koyuyor.
Son Günlük AQI Verileri Van’daki Hava Kirliliğini Gösteriyor
Van’da Ekim ayının üçüncü haftasında ölçülen hava kalitesi endeksi (AQI) verileri, kentin hava kirliliği sorununu gözler önüne serdi. 20 Ekim Pazartesi günü AQI 61 seviyesinde ölçülerek “kötü” sınıfına girdi. Bu, özellikle çocuklar, yaşlılar ve solunum ile kalp hastalıkları bulunan hassas gruplar için ciddi sağlık riski anlamına geliyor. 21, 22 ve 23 Ekim tarihlerindeki AQI değerleri sırasıyla 49, 43 ve 43 olarak kaydedildi. Bu seviyeler “orta” olarak değerlendirilse de, uzun süreli maruziyetin hassas gruplarda sağlık sorunlarına yol açabileceği belirtiliyor.
Türkiye’de Temiz Hava Sınıfında İl Yok, En Kirli İller Açıklandı
Kara Rapor 2025, Türkiye genelinde hava kalitesinin endişe verici düzeyde olduğunu ortaya koydu. Rapora göre 2024’te Türkiye’nin hiçbir ili, DSÖ’nün belirlediği hava kalitesi limitlerinin altında kalamadı. Ülkenin tamamı “temiz hava” sınıfının dışında yer aldı. En kirli iller arasında Iğdır, Erzincan ve Kütahya ön sıralarda yer aldı. İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerde de hava kalitesi “hassas” seviyelerde ölçüldü. Özellikle sanayi bölgeleri ve termik santrallerin yoğun olduğu şehirlerde halk, yılın büyük bölümünü sağlıksız hava soluyarak geçiriyor.
PM2.5 Maruziyeti Binlerce Erken Ölüme Neden Oluyor
Raporda PM2.5 (çapı 2,5 mikrometreden küçük partikül maddeler) kirliliğine dikkat çekiliyor. PM2.5 parçacıkları, solunum yoluyla akciğerlerin derin dokularına ve kan dolaşımına kadar ulaşabiliyor. Başlıca kaynakları egzoz gazları, kömür ve odun yakımı, sanayi bacaları ile orman yangınları olarak belirtiliyor. Bilimsel çalışmalar, PM2.5 maruziyetinin kalp-damar hastalıkları, KOAH, inme, akciğer kanseri, diyabet ve demans gibi hastalıklarla doğrudan ilişkili olduğunu gösteriyor. Kara Rapor 2025’e göre 2024 yılında PM2.5 kirliliği nedeniyle Türkiye’de 62 bin 644 kişi erken yaşamını yitirdi. 2023 yılına kıyasla azalma gözlense de, ölümlerin yaklaşık yüzde 13’ü hava kirliliğiyle bağlantılı.
Hava Kirliliği Ekonomiye Yıllık 138 Milyar Dolar Yük Getiriyor
Hava kirliliğinin sağlık etkileri yanında ekonomi üzerinde de ağır yük oluşturduğu raporda vurgulandı. Türkiye, hava kirliliği sebebiyle yılda yaklaşık 138 milyar dolar ekonomik kayba uğruyor. Bu maliyet; sağlık harcamaları, iş gücü kaybı ve üretkenlik düşüşü gibi faktörleri içeriyor.
Uzmanlar Uyarıyor: Hava Kirliliği Politik Tercih Meselesi
Temiz Hava Hakkı Platformu uzmanları, Türkiye’de PM2.5 için henüz bağlayıcı bir ulusal sınır değerin bulunmamasını ciddi bir eksiklik olarak değerlendiriyor. DSÖ, PM2.5 için yıllık ortalama sınırı 5 µg/m³ olarak belirlemiş durumda ancak Türkiye’de bu değer çoğu ilde 5 ila 10 katı arasında seyrediyor. Uzmanlar; yasal limitlerin belirlenmesi, ölçüm ağlarının güçlendirilmesi, filtre sistemlerinin zorunlu hale getirilmesi, toplu taşımaya teşvik ve yeşil alanların artırılması gerektiğini vurguluyor. Ayrıca düşük kaliteli yakıt kullanımının yasaklanması, sanayi denetimlerinin artırılması ve temiz enerji politikalarının yaygınlaştırılması öneriliyor.
Van ve Türkiye’de Temiz Hava Hakkı Tehlike Altında
Van’da ve Türkiye’nin birçok ilinde hava kirliliği artık geçici bir sorun olmaktan çıkıp, kalıcı bir halk sağlığı krizine dönüşmüş durumda. Kış aylarında soba ve kalorifer kullanımı artarken, şehir içi trafik yoğunluğu ve kontrolsüz sanayi salımları havayı solunamaz hale getiriyor.
