İran ve çevre ülkelerle ticaret, Van Gölü ile turizm, kuraklıkla tarım ve hayvancılık, sanayide imalat, inşaatta imar, barınmada göç ile mücadele eden Van ekonomisinin nabzı tutuldu. Peki Van ekonomisi nasıl kalkınır?
Van ekonomisi, çok yönlü sorunlar ve potansiyellerle birlikte karmaşık bir yapıya sahip. Tarım ve hayvancılıktan turizme, sanayiden sınır ticaretine kadar pek çok sektörde Van’ın atması gereken adımlar olduğu görülüyor. Yeraltı ve yerüstü kaynakları yeterince değerlendirilmemiş, genç işsizlik oranı ise Türkiye ortalamasının üzerinde seyrediyor. Ancak doğru stratejiler ve sürdürülebilir yatırımlar ile Van’ın ekonomide yeni bir hikâye yazabileceği ifade ediliyor. İşte Van ekonomisinin sektörel analizi ve kalkınma için yapılması gerekenler:
TARIM VE HAYVANCILIK DİJİTALLEŞMELİ, GENÇLER TEŞVİK EDİLMELİ
Van ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturuyor. Türkiye’nin küçükbaş hayvancılık merkezi olarak kabul edilen Van, koyun üretiminde uzun yıllardır Türkiye birinciliğini koruyor. Van koyunu ve Sakız keçisi gibi türlerin yetiştirildiği şehirde, özellikle küçükbaş hayvancılık ekonomik bir değer oluşturuyor. Ancak meraların daralması, yem fiyatlarının artması ve genç neslin bu sektöre ilgisizliği önemli sorunların başında geliyor. Van’da yetiştirilen temel tarım ürünleri arasında arpa, buğday ve şeker pancarı öne çıkıyor.
Kuraklık ve sulama altyapısındaki eksiklikler, mazot ve gübre fiyatlarındaki yüksek artış ise üreticileri zorluyor. Tarımda dijitalleşme, iyi tarım uygulamaları, kentsel tarım ve dikey tarım gibi yenilikçi yöntemlerin hayata geçirilmesi gerekiyor. Aynı zamanda tarımsal üretimde kooperatifleşmenin teşvik edilmesi, küçük üreticilerin desteklenmesi ve gençlerin bu alana kazandırılması büyük önem taşıyor.
SANAYİ GELİŞİYOR ANCAK HÂLÂ SINIRLI
Van Organize Sanayi Bölgesi (OSB), kentin sanayi üssü olarak faaliyet gösteriyor. OSB içerisinde inşaat, gıda, otomotiv, tekstil, plastik, temizlik, mobilya, metal, tarım aletleri ve ayakkabı üretimi gibi birçok sektörde imalat yapılmakta. Ancak bu üretimin kent ve bölge ekonomisine olan katkısı hâlen sınırlı kalıyor. Sanayi istihdamında istenilen seviyeye ulaşılamamış olması, bölgedeki işsizliğin devam etmesine neden oluyor. Devletin 6. bölge teşvikleri kapsamında sağladığı desteklerin etkisinin sınırlı kaldığı, üretimi ve ihracatı arzulanan düzeye taşıyamadığı ifade ediliyor.
Sanayi ve teknoloji yatırımlarının artırılması, katma değerli üretime geçilmesi ve nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi gerekliliği her geçen gün daha fazla kendini hissettiriyor.
SINIR TİCARETİ POTANSİYELİNE ULAŞAMIYOR
Van, İran ile sınır komşusu olması nedeniyle büyük bir ticaret potansiyeline sahip. Ancak Kapıköy Sınır Kapısı üzerinden gerçekleştirilen sınır ticareti, Türkiye ve İran arasında karşılıklı olarak uygulanan kota ve kısıtlamalar nedeniyle istenilen seviyelere ulaşamıyor. Dış ticaret hacmi oldukça düşük kalırken, ithalat ve ihracat rakamlarının ciddi seviyelere çekilmesi gerekiyor.
Van’ın sadece İran ile değil, aynı zamanda Irak, Irak Kürdistan Bölgesi, Ermenistan ve diğer komşu ülkelerle de ticaret ilişkilerini geliştirmesi gerekiyor. Gümrük süreçlerinin hızlandırılması, sınır kapısındaki altyapının güçlendirilmesi ve sınır ticareti yapan esnafa verilen desteklerin artırılması önem arz ediyor.
VAN TURİZMİ GELİŞMEYE AÇ, POTANSİYELİ YÜKSEK
Van’ın turizm potansiyeli yüksek olmasına rağmen, bu potansiyel yeterince değerlendirilemiyor. İranlı turistler başta olmak üzere, çarşı ve alışveriş merkezlerinde ciddi bir ekonomik hareketlilik sağlansa da bu hareketlilik kısa süreli konaklamalarla sınırlı kalıyor. Van’a gelen turistlerin konaklama süresi birkaç günle sınırlı olurken, bu durumun turizm gelirlerine yeterince yansımadığı belirtiliyor.
Van Gölü, Akdamar Adası, Van Kalesi, Muradiye Şelalesi ve Urartu kalıntıları gibi tarihi ve doğal zenginliklere sahip olan Van, yaklaşık sekiz bin yıllık tarihiyle kültürel bir mirasa da ev sahipliği yapıyor. Ancak tanıtım eksikliği, altyapı yetersizlikleri ve hizmet kalitesindeki sorunlar nedeniyle Van turizmi arzu edilen seviyeye ulaşamıyor. Van turizm master planının bir an önce hazırlanması ve hayata geçirilmesi gerektiği ifade ediliyor. Özellikle İran, Irak, Ermenistan ve Avrupa pazarlarına yönelik turizm politikalarının geliştirilmesi, turizmin sürekliliğini sağlayacak stratejilerin uygulanması gerektiği vurgulanıyor.
İNŞAAT SEKTÖRÜ CANLI AMA KONUT ERİŞİMİ ZOR
Van’da son yıllarda inşaat sektörü canlılığını koruyor. Ancak bu canlılık, dar gelirli vatandaşlar için olumlu sonuçlar doğurmuyor. TOKİ projeleri dışında özel sektörün geliştirdiği projeler genellikle üst gelir grubuna hitap ediyor. Bu durum kira fiyatlarının yükselmesine ve barınma krizine neden oluyor. Konut fiyatlarındaki ciddi artış, kiralık ev bulma zorlukları ve dar gelirli vatandaşların konut erişimi sorunları, barınma sorununu öncelikli hale getiriyor.
İnşaat sektörünün ekonomiye katkı sağladığı alanlar olsa da, bu katkıların geçici olduğu ve kalıcı bir üretim modeline dönüşmediği gözlemleniyor.
KAMU YATIRIMLARI VE İSTİHDAMDA GERİ KALAN VAN
Van, uzun yıllardır kamu yatırımlarından yeterli payı alamayan iller arasında yer alıyor. Bu durum, kentteki altyapı eksikliklerinden sosyal hizmet alanlarına kadar birçok alanda kendini hissettiriyor. İstihdamın büyük bir bölümü kamu sektörüne dayalı olan Van’da, özel sektör yatırımları oldukça sınırlı kalıyor. Tarım ve Van Organize Sanayi Bölgesi dışında özel sektör istihdamı düşük seviyelerde seyrediyor.
Özellikle genç nüfusun yoğun olduğu Van’da, genç işsizlik oranı Türkiye ortalamasının üzerinde. Kentte KPSS’ye hazırlanan genç sayısının oldukça yüksek olması, kamuya dayalı istihdam algısının güçlendiğini gösteriyor. Gençlerin girişimcilik ve üretime dayalı istihdam alanlarına yönlendirilmesi gerektiği dile getiriliyor.
DOĞUNUN YILDIZI VAN TÜRKİYE GENELİNDE PARLAYABİLİR
Van ekonomisi, sahip olduğu doğal kaynaklar, stratejik konumu, genç nüfusu ve üretim potansiyeli ile aslında büyük bir kalkınma potansiyeline sahip. Ancak bu potansiyelin etkin ve sürdürülebilir politikalarla desteklenmesi gerekiyor. Bölgesel kalkınma planlarının kararlılıkla uygulanması, sınır ticaretinin canlandırılması, turizmin altyapı ve tanıtım ile desteklenmesi, genç girişimciliğin teşvik edilmesi ve sanayi yatırımlarının artırılması ile Van, yalnızca bölgenin değil, Türkiye’nin de ekonomik yıldızlarından biri haline gelebilir.
Van, teşviklerin ötesine geçerek sürdürülebilir projelere, stratejik yatırımlara ve güçlü altyapıya ihtiyaç duyuyor. 2025 yılında temel ekonomik dengeler arasında sıkışan Van, doğru adımlar atılması durumunda sadece doğunun değil, tüm Türkiye’nin dikkatini çeken bir kalkınma örneğine dönüşebilir.
